म सडक बोल्दै छु

कवियत्री र कविताको परिचय

पारिजात (१९९४ - २०५०),
प्रगतिशील विचारक,
बिसङ्गतिवाद, अस्तित्ववाद, शून्यवाद जस्ता वादहरुबाट प्रभावित
मुक्त छन्द अर्थात गद्दमा लेखिएको कविता

महत्त्वपूर्ण बुदाँ

सामाजीक विकृति र विसंगतिको भन्डाफोर गर्दै भ्रस्टाचारले समाजमा पारेको प्रभावलाई प्रतिघात्मक शब्दका मध्यमबाट प्रस्तुत गरिएको,
नेपाली साहित्यमा विसंगतिबाद र आधुनिकीताबादबाट प्रभाबित भइ साहित्य सिर्जना गर्ने कावयीत्रि पारिजातको उत्कृष्ट रचना,
कहिल्यै अन्त्य नहुने निर्दोश, सहनशील, कहिल्यै नहारौने जति पनि सहने सडकको विम्ब बनाएर निर्दोश वर्गको बास्तविकता उतारिएको,
सडकलाई मानविकीकारण गरि निर्दोश सडक आफै निर्माण नभई मानव स्वार्थमा निर्मीत भएको प्रसङ्ग उल्लेख गर्दै एउटा निर्जीव सडक जति तान्काउदा पनि तान्किन्छ र त्येही निर्माणको अवस्थामा भ्रस्टाचार र कमिसनको खेल हुने प्रसङ्ग उठाउदै समाजका कमिसनको खेलमा विकास आयोजनलाई झुर बनाई प्रसस्त कमिसन कुम्ल्याउने र निर्दोश निर्जीव आयोजन्हारुलाई दोष दिने सामाजिक कुचालनको व्याख्या गरिएको व्यंग्यात्मक कविता,
आयोजन्हारू आफै कमजोर हुदैनन् त्येसमा मानिसको हात हुन्छ, आरोपहरु निर्जिबलाई खन्याई आस्तित्व गुमाउनु भन्दा अनुगमन प्रभाबकारी हुनुपर्ने आवाज उठाईएको कविता,
निर्जीव सडकको कुनै गल्ती हुदैन मान्छेकै बेहाल अवस्थाले दुर्घटनाहरु हुन्छन त्येस्सैले त्रासद म्रत्युहरुको कारक सडकलाई थोपार्नु उचित नहुने कुरा व्यक्त,
देश आफै बनाउनुपर्छ, भ्रस्टाचार र कमिसनको खेलमा लाग्दा विकासका कामहरु झुर बन्छन् । वर्षौदेखि आरोप प्रत्यारोपमा लागेका नेतृत्ववाहकहरु व्यक्तिगत स्वार्थ त्यागेर तेरो र मेरो भन्दा हाम्रो दश भन्ने भावना लिई अघि बढ्नु पर्ने र निर्जिवलाई दोष लगाउनु भन्दा आफ्नो जिम्मेवारी वोधमा लाग्नुपर्ने आग्रह भाव प्रस्तुत गरिएको उत्कृष्ट सन्देश मुलक कविता,

अर्थबोध

सडक स्थिर छ, निश्चल छ, लम्पसर परेर सुतिरहेको छ । यो कसैको घाटीमा फन्को मारेर, कसैको कमरमा बाधिएर सकैलाई पछ्याउदै हिडिरहेको छैन । यसले मानिसले जस्तो अरुलाई झुक्याउने, छल्ने जस्ता काम पनि गर्दैन । सडक सर्प जस्तै लमकन्ना परेर बगेको छ तर येसको सर्पले जस्तो डस्ने, बर्नेजस्तो तर्साउने काम गर्दैन । सर्पले जस्तो आफ्नो दुश्चरित्रको प्रदर्शन गर्दैन बरु यसले त आफ्नो ढाडमा यातायतको साधनहरुलाई गुड्न दिएर मानिस वा अन्य प्रनिहरुलाई हिड्न दिएर सहयोग पुर्याइरहेको हुन्छ । कडा कडा चट्टान फोरेर मानिसले बाटो त बनाएको छ तर आवस्यको मर्मत संभार र बेवस्ताको कारणले सडकको दशा दिन प्रतिदिन बिग्रदै गएको छ । यसले अनेकौ दुर्घटनाहरु हुने गरेका छन् । यसरी कविताको यस अनुच्छेदमा सडकका माध्यमबाट मानिसको दुश्चरित्रलाई स्पष्ट्याउले काम गरिएको छ ।(१)

सडक आफैमा निश्चल र शान्त रेहको छ । निर्दोश सडकलाई मानिहरु गाली गर्छन् । नेपालका सडकले थुप्रै समस्याहरु भोग्नुपरेको छ । मानिसहरु सदक्माठी बेपर्बाह गाडी कुदाउने, कुद्ने, हिड्ने जस्ता मात्र काम होइन चिप्लेटी, गिर, कवाजजस्ता खेलहरु खल्ने गर्छन् । साँघुरा सडकहरुमा यात्रुबाहक बस र मालबाहक ट्रकहरु गुड्ने गर्दछन् । एकले अर्कालाई उछिन्न खोजेर, बाटो छेकेर, जाम गराइदिन्छन् तर यसको गालि भने सडकले बेहोर्नु परेको छ । लापरबाही तथा दूतगतिका कारण जोगीमारा, नागढुंगा र कुर्लिनघाट, ओडारे भिर र बादरे भीरबाट बसहरु खासिरहेका छन् । यसबाट कैयौं यात्रीहरु घाइते भएका छन् भने कयौंको त्रासद मृत्यु पनि भएको छ । यस्ता धटनाको जिम्मेवार सडक होइन यसको जिम्मेवार त मानिस आफै हो, निर्जीव सडक होइन तर मानिसहरु आफै उम्कन सडकलाई दोष लगाउन पछी पर्दैनन् ।(२)

नेपालमा सडकको अवस्था त्यति राम्रो छैन । मानिसले सडक त बनाएको छ तर ढल, नाली बनाएको छैन । तयसैले बर्षामा परेको पानीले सडक भिज्न सक्छ, पहिरोका कारण सडक पुरिन सक्छ यधापि सडक मानिहरुको आवश्यताको विषय हो । पहिरोले थुपारेको माटो, ढुंगा पन्छाएमा सडक पुन: देखिन सक्छ । पानीको भेल कटाएमा सडक पुन: चालु हुन सक्छ । सडक निरन्तर रहिरहन्छ किनकि सडक मानिसको आवश्यकता हो । मानिसकै कारणले सडक बेहाल बन्न पुगेको छ । सडकको मर्मत, संभार र संरक्षण हुनु भनेको मानिसको आफ्नै सुरक्षा हुनु हो ।(३)

मानिसहरु सडकलाई अर्थहीन, झुर, खत्तम र रद्दीजस्ता बेतुकका गाली गरिरहेका छन् । यसप्रति मानिससंग सडकको गुनासो रहेको छ । सडकले मानिसलाई नि: स्वार्थ सेवा पुर्याइरहेको छ । आफुलाई कुखुराको गुलाफी फूल सम्झेर सुरक्षित घुमफिर गर्न चाहनेहरुले आफूप्रति आरोप लगाइयेकोमा सडकको गुनासो छ । त्यसैले जसलाई सोध्नुपर्ने हो उसैलाई सोध भनी सडकले जवाफ दिएको छ । अर्थहीन रुपमा सडकसंग सोधेर कुनै कामै छैन । सडक लाञ्छिन, थाकिन र शब्दीन अवस्थामा गम्भीर भएर बोलिरहेको छ ।(४)

अभ्यास

पाठमा दिइएको कविताको मूल आशय के हो, विवेचना गर्नुहोस् ।

साहित्यकार पारिजातले 'बैंसालु वर्तमान' कविता सङ्ग्रहमा सङ्गृहीत कविता 'म सडक बोल्दै छु' मा सडकले मानिसले अबुझ भएर मानबको मृत्यु सडकले गर्दा भएको चर्चा गरिएको छ । सामाजिक असमानता, विसंगति र विकृतिका विरुद्ध कलम चलाउने पारिजातले 'म सडक बोल्दै छु' कवितामा पनि सडकले भोग्नुपरेका समस्या र त्येसले मानवका निम्ति बेकालमा त्रासदीपुर्ण मृत्यु वरण गर्नुपर्ने अवस्थाको चर्चा भएको छ ।

पीडा र संघर्षको जीवन व्यतीत गरेकी पारिजतले यस कवितामा सडक आफै बोल्ने बनेर आहत भएको व्यथा पोखिएको छ । सडकलाई मानाविकृत गरी मानवले सडकलाई गरेको कुकृत्यले मानव स्वयम् दु:खको भुमरीमा परेको मृत्युवरण गर्नुपरेको धन र जनको क्षति भएको हुदा सडकलाई गाली गर्नुको कुनै तुक छैन भनिएको छ । सडक पुरिइॅंदा, भेलले बगाउॅंदा भत्किदा समयमा मर्मत सुधार नगर्ने, आदि सवारी साधन जथाभावी कुदाउने, यात्रुले सडकको ठीकसंग सदुपयोग नगर्ने प्रथा ट्राफिक नियमको पालना राम्रोसंग नगर्दा सडक दुर्घटना बढ्दो छ । यसको न्यूनीकरण गर्नका लागि मान्छे स्वमको मानसिकता परिबर्तन गर्नु जरुरि छ । मनोवृत्ति नै अरुलाई दोष दिने, आफु जिमेवार नबन्ने प्रवृतिको अन्त्य गर्न सके सडक भत्कदैनथ्यो । भत्किए, पहिरोले पुरियेमा पनि बन्दथ्यो, आफु अरुलाई दोष लगाएर उम्कने भन्दा शब्दहीन सडकलाई सरापेर होइन, मानिस स्वम्ले सडकको सहि सदुपयोग गरि आफु जोगिने उपाय गर्नुपर्छ ।

यसरी 'म सडक बोल्दै छु' कवितामा साहित्यसेवी पारिजातले सडकलाई मानवी भाषामा बोल्न लगाई मानवले सडकप्रति गरेको बेवस्ता मानावकै गलत क्रियाकलाप सोचको परिणीति उसको मृत्यु भएको हो । धनजनको क्षति भएको छ । गद्द कविताको उत्कृष्टताको झलक प्रस्तुत भएको यो कविता सरल भैकन पनि व्यंग्य प्रधान छ । नेपालीहरुले सडकप्रति गर्नुपर्ने कर्तव्य र जिम्मेवारीको बोध गराउने सन्देश पनि दिएकै छ ।